Z historycznym spacerem po Cytadeli Warszawskiej

Park Fosa i Stoki Cytadeli – park znajdujący się wokół murów Cytadeli Warszawskiej w warszawskiej dzielnicy Żoliborz, między ulicami: Wybrzeże Gdańskie, Kaniowska i Krajewskiego.

Po zajęciu Cytadeli przez Niemców w 1915 zainstalowano w jednej z budowli radiostację o mocy 4 kW. Została ona przejęta przez Polaków w listopadzie 1918.
Z tego miejsca 16 listopada 1918 nadano w świat depeszę Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego o powstaniu niepodległego państwa polskiego. W czasie bitwy warszawskiej 1920, w dniach 15 i 16 sierpnia radiostacja zagłuszała radiostacje sowieckie. Działała ona jako Centralna Stacja Telegraficzna “WAR” do 1925 r., zdemontowana przed 1935.W okresie II Rzeczypospolitej na terenie Cytadeli stacjonowały m.in.: 21. Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy” oraz 30. Pułk Strzelców Kaniowskich. Wzniesiono tu także kościół pod wezwaniem św. Jerzego. 
Wrześniem 1939 r. lotnictwo niemieckie zniszczyło na terenie Cytadeli większość budynków dawnych koszar Aleksandrowskich. W latach okupacji hitlerowskiej znajdowały się  tu oddziały Wehrmachtu oraz SS. W czasie powstania warszawskiego w 1944 r. odcinały skutecznie powstańców Żoliborza od oddziałów walczących na Starym Mieście. Ataki na Cytadelę zakończyły się klęską.
Urbaniści projektujący Żoliborz planowali przebicie murów Cytadeli i poprowadzenie do jej wnętrza, ponad fosą, Alei Wojska Polskiego.
Po II wojnie światowej Cytadela została w rękach wojska. Znajdowało się tam Dowództwo Warszawskiego Okręgu Wojskowego oraz dowództwo Wojsk Lądowych, zaś X Pawilon został wydzielony razem z najbliższym otoczeniem. Udostępniono go turystom 22 stycznia 1963 w ramach obchodów setnej rocznicy Powstania Styczniowego. Stanowi filię Muzeum Niepodległości. Prowadzi aktywną działalność wystawienniczą i edukacyjną. W sierpniu 2015 przed budynkiem X Pawilonu odsłonięto popiersia pięciu członków Rządu Narodowego z okresu Powstania Styczniowego, którzy zostali skazani na śmierć przez władze rosyjskie: Romualda Traugutta, Rafała Krajewskiego, Józefa Toczyskiego, Romana Żulińskiego i Jana Jeziorańskiego.

Kilkanaście lat temu kaponierę od strony Alei WP dzierżawił kowal.
Jego praca przyspieszyła degradację tego obiektu. Poniżej kaponiery, w fosie znajduje się zakratowane wejście do tunelu. Prowadził on do nie istniejącego już fortu Haukego. Przechodząc Placem Inwalidów, nie pomyślelibyśmy, że kilka metrów pod nami mieści się sekretny tunel, zbudowany w latach 60. XIX w.
Jego wlot znajduje się na stokach Cytadeli nieopodal Al. Wojska Polskiego.
Tunel ten przebiega pod prywatnymi posesjami wzdłuż parzystej strony Alei Wojska Polskiego, przecina północną cześć Placu Inwalidów i kończy się na wysokości przystanku autobusowego w kierunku Śródmieścia. Co ciekawe tunel odkryto m.in. dlatego, że jedna z właścicielek posesji przy Al. Wojska Polskiego wystąpiła o zgodę na przechowywanie w nim warzyw. Kolejno w czasie budowy metra odsłonięto w tym miejscu zamurowaną końcówkę tunelu. Mur postawiono chyba w czasie rozbiórki Fortu Haukego. Korytarz łączył zbudowaną na rozkaz cara Mikołaja I warszawską Cytadelę z  fortem Haukego (dzisiejszy Plac Inwalidów). Tunel ten służył do komunikacji i transportu między cytadelą, a fortem. Twierdza była obiektem wojskowym, a tunel  umożliwiał swobodnie dostarczać broń, amunicję i żywność załodze fortu.

X Pawilon był pierwszym obiektem muzealnym na terenie Cytadeli.
Kilka lat temu powstało tam Muzeum Katyńskie, które jest forpocztą Muzeum Wojska Polskiego. 

Urządzanie parku rozpoczęto po II wojnie światowej według projektu Zygmunta Stępińskiego, Kazimierza Marczewskiego i Krystyny Onitzchowej. Powstał on w miejscu dawnej strzelnicy i miejsca ćwiczeń żołnierzy stacjonującego w Cytadeli 21 Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy” w celu upamiętnienia rozstrzelania tam w 1925 trzech komunistów: Władysława Hibnera, Władysława Kniewskiego i Henryka Rutkowskiego. Jego centralnym elementem było mauzoleum w postaci granitowego sarkofagu.

Park został otwarty w 1950. Nadano mu nazwę parku im. Kniewskiego, Hibnera i Rutkowskiego, jednak używano skróconej nazwy park Hibnera lub park im. Hibnera. W późniejszych latach park został rozszerzony i otoczył całą Cytadelę.

Twierdza która została zbudowana na rozkaz Cara Mikołaja I, po powstaniu listopadowym,  na terenie XVI wiecznego Folwarku Fawory oraz XVII wiecznego Konwiktu Pijarów w latach 1832-1834 r. Cytadela zajmuje 36 ha powierzchni Żoliborza. Powstała według projektu majora Iwana Dehna i miała charakter obrony, jej pierwowzorem była Cytadela Antwerpijska. Kamień węgielny wbił namiestnik Królewska Polskiego – Iwan Paskiewicz. Przy budowie byli zatrudnieni rosyjscy chłopi i żołnierze. Pod przyszłą Cytadele wyburzono 76 domów przejęto 64 tys. posesji, jednocześnie wysiedlając około 15 tyś mieszkańców dzielnicy. Prace przy jej budowie pochłonęły około 11 milionów rubli za które zapłaciła Warszawa, poprzez kredyt z kasy miejskiej oraz Banku Polskiego była to kara za powstanie listopadowe.

Obecnie w Cytadeli stacjonuje Dowództwo Wojsk Lądowych.
Cytadela stała się ważnym obiektem  na kulturalnej mapie Warszawy.

Zdjęcia: Katarzyna Mazur

Byliście już na spacerze w Warszawskiej Cytadeli?
Anrika i szafa gra,